ΝΕΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ – έκδοση 21-1-2017

Γράφει ο ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΖΙΓΓΙΡΙΔΗΣ

Σύμβουλος Επενδύσεων BEng MSc AMIEE MILT

Υφιστάμενη Κατάσταση

Ο αγροτικός τομέας είναι εξαιρετικά σημαντικός για την Ελλάδα τόσο από οικονομικής όσο και από κοινωνικής άποψης. Η ελληνική γεωργία καλείται να βρει τη θέση της μέσα σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο οικονομικό περιβάλλον. Η απελευθέρωση των αγορών, ο έντονος διεθνής ανταγωνισμός, οι τεχνολογικές εξελίξεις, η αλλαγή των προτύπων διαβίωσης και επομένως της ζήτησης ασκούν ισχυρές πιέσεις τις οποίες η χώρα θα πρέπει να διαχειριστεί με επιτυχία προκειμένου η γεωργία να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης. Πέραν όμως της οικονομικής σημασίας της γεωργίας, τα τελευταία έτη έχει γίνει εμφανής η συνεισφορά της σε πολλαπλά επίπεδα και έχει αναγνωριστεί η «πολύ-λειτουργικότητά» της.

Παρότι η συμβολή της στο ΑΕΠ είναι χαμηλή, αν ασκηθούν πολιτικές συνέργειας με τη μεταποίηση και τον τουρισμό, η προστιθέμενη αξία και το όφελος όλων θα λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά.

Δυστυχώς, δεκαετίες τώρα, την ελληνική γεωργία χαρακτηρίζει κλιμακούμενη παραγωγική αποδιάρθρωση. Δεν υπήρξε ποτέ ένας εθνικός σχεδιασμός του τομέα και ακόμα και σήμερα οι επιδοτήσεις εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται ως το βασικό εισόδημα των αγροτών και όχι ως ενίσχυσή του.

Η Ελλάδα, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε., δεν αντιμετώπισε τις ενισχύσεις ως βασικό εργαλείο άσκησης γεωργικής πολιτικής. Δεν προέβη στον εκσυγχρονισμό του αγροτικού της τομέα και κατασπατάλησε τις γενναιόδωρες ενισχύσεις με κριτήρια και λογικές πελατειακών σχέσεων, που απομάκρυναν μερίδα του αγροτικού κόσμου από την παραγωγή και οδήγησαν στον εκμαυλισμό του

Σε κοινωνικό επίπεδο η ανάπτυξη της γεωργίας συμβάλλει στη συγκράτηση του πληθυσμού στις αγροτικές περιοχές αλλά και σε μειονεκτικές περιοχές (ορεινές και νησιωτικές). Σε περιβαλλοντικό επίπεδο η «πράσινη» γεωργία, όπως στηρίζεται και μέσα από τη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) ή αλλιώς οι ορθές καλλιεργητικές πρακτικές έχουν θετικές επιπτώσεις στην ποιότητα του εδάφους, στη βιοποικιλότητα, και στο οικοσύστημα.

Στην Ελλάδα η αγροτική παραγωγή αντιπροσωπεύει το 3,5% του ΑΕΠ της χώρας, ενώ ο κοινοτικός μέσος όρος της ΕΕ-27 είναι μικρότερος του 3%. Η καλλιεργήσιμη έκταση φτάνει περίπου το 30% της συνολικής έκτασης της χώρας. Το 51% των αγροτικών εκμεταλλεύσεων είναι μικρότερο των 20 στρεμμάτων, ενώ μόλις το 1% είναι μεγαλύτερο των 1.000 στρεμμάτων Επιπλέον, το 44% της καλλιεργήσιμης γης βρίσκεται σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές. Σύμφωνα με την απογραφή γεωργίας- κτηνοτροφίας της ΕΛΣΤΑΤ για το έτος 2009, το 80% των εκμεταλλεύσεων είναι αμιγώς γεωργικές, το 18% είναι μεικτές και το 2% είναι αμιγώς κτηνοτροφικές. Η αξία παραγωγής της ελληνικής γεωργίας εκτιμάται ότι ξεπέρασε τα €7 δισ. (σε τρέχουσες τιμές παραγωγού) για το 2012 (European Commission, 2013c) ελαφρά μειωμένη (κατά 1%) σε σχέση με το 2011 αλλά σημαντικά αυξημένη σε σχέση με το 2009 κατά 15%. Η γεωργία ιστορικά υπήρξε ένας από τους πυλώνες της ελληνικής οικονομίας και ανάπτυξης τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Συμβάλλει σημαντικά τόσο στη βιώσιμη αγροτική και περιβαλλοντική ανάπτυξη όσο και στην ενίσχυση άλλων κλάδων όπως της βιομηχανίας τροφίμων και του τουρισμού.

Επίλυση Διαρθρωτικών προβλημάτων

Η κυβερνητική στρατηγική θα πρέπει να ενισχύει με νέα μέτρα και δράσεις τον παρεμβατικό ρόλο της  στην επίλυση διαρθρωτικών προβλημάτων του πρωτογενή τομέα, όπως

• Μειωμένη ανταγωνιστικότητα
• Υψηλό κόστος παραγωγής
• Γήρανση του αγροτικού πληθυσμού
• Μικρό μέγεθος εκμεταλλεύσεων
• Χαμηλός βαθμός οργάνωσης παραγωγών
• Αναπτυξιακή υστέρηση κτηνοτροφίας
• Απουσία ουσιαστικών δομών εκπαίδευσης
• Απουσία μηχανισμών υποστήριξης καινοτόμων ιδεών
• Συνολική υποβάθμιση αγροτικών περιοχών
• Έλλειψη ουσιαστικών χρηματοδοτικών μέσων

Οι κύριοι στόχοι του τομέα της γεωργίας, όπως και των περισσότερων κλάδων, είναι η ενίσχυση των πυλώνων ανάπτυξης. Οι βασικοί πυλώνες ανάπτυξης είναι η ανταγωνιστικότητα και η εξωστρέφεια. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι δύο αυτοί στόχοι είναι στενά συνδεδεμένοι και η επίτευξη του ενός συμβάλλει σημαντικά στην πορεία για την επίτευξη του άλλου. Προκειμένου να επιτευχθούν οι κεντρικοί στόχοι, θεωρείται απαραίτητο να τεθούν επιμέρους στόχοι.

Βελτίωση ανταγωνιστικότητας

Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας θα επιτευχθεί εάν μεταξύ άλλων ακολουθηθούν οι παρακάτω πρακτικές:

• Παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας
• Eνίσχυση επενδύσεων αυξημένης προστιθέμενης αξίας
• Καθετοποίηση παραγωγής μεταποιώντας το προιόν με στόχευση σε προϊόντα συγκριτικού πλεονεκτήματος και εξαγωγικού προσανατολισμού
• Δημιουργία τράπεζας γενετικού υλικού & έμφαση στην παραγωγή πολλαπλασιαστικού Υλικού
• Καθορισμός χρήσης γης
• Σύνδεση με ερευνητικά κέντρα

Βελτίωση Εξωστρέφειας

Η εξωστρέφεια είναι σημαντικός παράγοντας ανάπτυξης. Μπορεί να βελτιωθεί εφόσον ακολουθηθούν βέλτιστες πρακτικές για την  πραγματοποίηση των παρακάτω:

• Αναγνώριση δυναμικών προϊόντων και αγορών
• Δημιουργία brand name
• Εκμετάλλευση ποιοτικών σημάτων
• Κάλυψη εσωτερικών αναγκών

Βασική προϋπόθεση για τη διάκριση των ελληνικών αγροτικών προϊόντων, που θα οδηγήσει στην εξωστρέφεια και, επομένως, στη μακροχρόνια οικονομική βιωσιμότητα του παραγωγού, αποτελεί η συμμετοχή του σε όλο το φάσμα της πορείας του προϊόντος του. Ο σύγχρονος παραγωγός οφείλει να παρακολουθεί και να έχει λόγο στο προϊόν του, από τα πρώτα στάδια της πρωτογενούς παραγωγής έως τον καταναλωτή, έτσι ώστε να διασφαλίζει όσο γίνεται μεγαλύτερο μερίδιο της προστιθέμενης αξίας του προϊόντος του.

Σε αυτή τη διαδικασία, ωστόσο, ο παραγωγός δεν μπορεί να είναι μόνος του. Απαιτείται η συμμετοχή του σε ισχυρά συλλογικά σχήματα, όπως ομάδες ή ενώσεις παραγωγών. Μόνο υγιή και ισχυρά τέτοια σχήματα μπορούν να εξασφαλίσουν οικονομία κλίμακας στα κόστη των εισροών, διαπραγματευτική ισχύ στην αγορά, εφαρμογή καινοτομίας, διενέργεια εφαρμοσμένης έρευνας, διασφάλιση συνέπειας στη διάθεση, σταθερότητα στην ποιότητα, τη μορφή και τις ποσότητες, απαρέγκλιτες δηλαδή προϋποθέσεις για εξωστρέφεια και ανταγωνιστικότητα.

Συμπερασματικά, ο αγροτικός τομέας στην Ελλάδα για πολλά χρόνια κρίθηκε ότι ήταν δευτερεύουσας σημασίας και έπρεπε να συρρικνωθεί. Σήμερα θεωρείται ότι είναι από τους σημαντικότερους και πιο δυναμικούς τομείς σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ελλάδα έχει πολλά πλεονεκτήματα τα οποία οφείλει να εκμεταλλευτεί αλλά και πολλά μειονεκτήματα τα οποία πρέπει να αντιμετωπίσει, καθώς και αγκυλώσεις του παρελθόντος από τις οποίες πρέπει να απαλλαγεί. Η υγιής και βιώσιμη ανάπτυξη του αγροτικού τομέα πάνω σε γερά θεμέλια μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην πορεία της χώρας προς την ανάκαμψη και την ανάπτυξη αλλά και στην αντιμετώπιση ενός από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα, της ανεργίας. Η ανάγκη για τον σχεδιασμό αλλά και την εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου και μακρόπνοου σχεδίου ανάπτυξης της ελληνικής γεωργίας είναι πιο επιτακτική από ποτέ.