Φυματίωση: Ένα ξεχασμένο στον Ελλαδικό χώρο μικρόβιο που μας θυμήθηκε τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια

Γράφει ο Βασίλειος Δημ. Κουρκούμπας, Ειδικός Παθολόγος – Εξ/νος Διαβητολόγος

Με αφορμή την πρόσφατη εμφάνιση πιθανού κρούσματος πνευμονικής φυματίωσης στην περιοχή μας είναι απαραίτητη η αναφορά σε αυτό το συχνό για τον ιατρικό κόσμο λοιμώδες νόσημα.

H φυματίωση είναι μία από τις συνηθέστερες λοιμώδεις νόσους στον κόσμο και συνεχίζει να αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν αποτελεσματικά φάρμακα για τη θεραπεία της. Προκαλεί πάνω από ένα εκατομμύριο θανάτους το χρόνο, κυρίως στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ενώ κάθε χρόνο σημειώνονται παγκοσμίως περίπου 140 νέα κρούσματα ανά 100000 πληθυσμό.

Στην Ελλάδα, η φυματίωση είναι υποχρεωτικώς δηλούμενο νόσημα.

Από την ανάλυση των δεδομένων που συλλέγονται κάθε χρόνο μέσω του συστήματος υποχρεωτικής δήλωσης, προκύπτει ότι στη χώρα μας δηλώνονται ετησίως κατά μέσο όρο περί τα 600 κρούσματα. Όσον αφορά στα δηλούμενα κρούσματα σε Έλληνες, το ποσοστό επί του συνόλου των δηλουμένων κρουσμάτων σημειώνει πτωτική τάση. Αντίθετα στα δηλούμενα κρούσματα σε αλλοδαπούς η τάση είναι ανοδική . Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι από μελέτες που έχουν γίνει, όπου υπολογίζεται ο αριθμός των νέων κρουσμάτων φυματίωσης μέσω της κατανάλωσης αντιφυματικών φαρμάκων, έχει καταδειχθεί ότι υπάρχει σημαντική υποδήλωση των κρουσμάτων της νόσου.

Τα περισσότερα κρούσματα της νόσου στους Έλληνες καταγράφηκαν στην ηλικίες 65 ετών και άνω, ενώ στους αλλοδαπούς στις ηλικίες 25 έως 34 ετών. Η διαφοροποίηση που παρουσιάζεται μεταξύ Ελλήνων και αλλοδαπών στην ηλικιακή κατανομή, συμβαδίζει με το γεγονός ότι η πλειονότητα των μεταναστών στη χώρα μας είναι άτομα παραγωγικής ηλικίας. Η μέση επίπτωση ανά 100000 πληθυσμό κατά γεωγραφική περιοχή ήταν μεγαλύτερη στην Κεντρική Ελλάδα και στην Αττική.

Η φυματίωση είναι νόσημα που προκαλείται από ένα μικρόβιο που λέγεται μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης . Το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης μπορεί να προσβάλει οποιοδήποτε όργανο του σώματος, αλλά συνήθως προσβάλλει τους πνεύμονες. Μεταδίδεται από το ένα άτομο στο άλλο, με την εισπνοή σταγονιδίων. Τα άτομα με πνευμονική φυματίωση αποβάλλουν πολύ μικρά σταγονίδια με μυκοβακτηρίδια με τον βήχα, το φτάρνισμα και τη δυνατή ομιλία. Τα άτομα αυτά μεταδίδουν συνήθως τη νόσο στους ανθρώπους που είναι σε επαφή μαζί τους αρκετές ώρες κάθε μέρα. Αυτοί μπορεί να είναι η οικογένειά τους, οι φίλοι τους ή οι συνάδελφοι.

Οι περισσότεροι άνθρωποι που εισπνέουν τα μυκοβακτηρίδια μολύνονται, αλλά ο οργανισμός έχει την ικανότητα να αμυνθεί και να σταματήσει την ανάπτυξή τους. Με αυτό τον τρόπο τα μυκοβακτηρίδια γίνονται ανενεργά, αλλά παραμένουν στον οργανισμό και μπορεί να γίνουν ενεργά αργότερα. Πολλοί άνθρωποι που έχουν μολυνθεί δεν αναπτύσσουν ποτέ φυματίωση, άλλοι όμως και ιδιαίτερα αυτοί που το αμυντικό τους σύστημα είναι εξασθενημένο μπορεί να αναπτύξουν φυματίωση κάποια στιγμή στο μέλλον. Αυτοί που μολύνονται,αλλά δε νοσούν, δεν αισθάνονται άρρωστοι, δεν έχουν συμπτώματα, δεν μεταδίδουν τη νόσο και συνήθως έχουν θετική δερμοαντίδραση Mantoux. Τα άτομα αυτά λέμε ότι έχουν «λανθάνουσα φυματική λοίμωξη». ΠΡΟΣΟΧΗ: Μόλυνση με το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης δεν σημαίνει και νόσηση από αυτό.

Τα μυκοβακτηρίδια της φυματίωσης γίνονται ενεργά αν το αμυντικό σύστημα δεν μπορεί να σταματήσει την ανάπτυξή τους. Τα ενεργά μυκοβακτηρίδια πολλαπλασιάζονται μέσα στον οργανισμό και προκαλούν νόσο. Μερικοί άνθρωποι αρρωσταίνουν σχεδόν αμέσως μετά την μόλυνση, άλλοι όμως μπορεί να αρρωστήσουν αργότερα, όταν για κάποιο λόγο εξασθενήσει το αμυντικό τους σύστημα. Περισσότερο ευαίσθητα είναι τα μικρά παιδιά και οι ηλικιωμένοι, καθώς επίσης άτομα με διαβήτη, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, λευχαιμία ή λεμφώματα, άτομα με εθισμό στο αλκοόλ ή σε τοξικές ουσίες. Επίσης άτομα που παίρνουν κορτικοστεροειδή ή ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, που είναι φορείς του ΗIV (ιού που προκαλεί το AIDS), καθώς και άτομα που δεν σιτίζονται καλά.

Η εξέταση Mantoux είναι ο πιο συνηθισμένος τρόπος για να δούμε αν κάποιος έχει μολυνθεί από το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης. Είναι ένα δερματικό τεστ που βασίζεται στην ενδοδερμική ένεση μικρής ποσότητας φυματινικής πρωτείνης και η αντίδραση στο τεστ διαβάζεται μετά από 2-3 ημέρες. Θετική δερμοαντίδραση Mantoux σημαίνει ότι έχω μολυνθεί με το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης σε κάποια φάση της ζωής μου, δεν σημαίνει όμως ότι νοσώ. Μία θετική Mantoux, μπορεί να οφείλεται και στο εμβόλιο BCG, όμως εάν η αντίδραση είναι μεγάλη, έχετε εμβολιαστεί πριν από πολλά χρόνια ή έχετε έρθει σε επαφή με άτομο που έχει μεταδοτική φυματίωση (πνευμονική), μπορεί να οφείλεται και σε μόλυνση από το μυκοβακτηρίδιο. Αυτό θα το κρίνουν οι επαγγελματίες υγείας που θα αξιολογήσουν τη Mantoux. Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι η διάγνωση της λοίμωξης από μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης γίνεται σε τριτοβάθμιο νοσοκομείο με εξειδικευμένες εξετάσεις ( βρογχικό έκπλυμα, quantiferon test, pcr) ενώ οι δομές πρωτοβάθμιας υγείας(κέντρο υγείας) οφείλουν να κατευθύνουν τα περιστατικά με ύποπτη κλινική εικόνα , ιστορικό και ακτινογραφία θώρακος σε ένα μεγάλο νοσοκομειακό κέντρο.

To εμβόλιο για τη φυματίωση λέγεται BCG. Γίνεται σε βρέφη και μικρά παιδιά σε χώρες που η φυματίωση είναι σχετικά συχνή, διότι προλαμβάνει τη γενικευμένη νόσο. Στην Ελλάδα το BCG περιλαμβάνεται στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών και γίνεται στην ηλικία των 6 ετών. Προστατεύει από τη φυματίωση περίπου το 50% όσων εμβολιάζονται, αλλά προστατεύει σε πολύ υψηλό ποσοστό από τις βαριές μορφές της νόσου. Αν έχετε εμβολιαστεί με BCG, μπορεί να έχετε θετική Mantoux.

Στις περιπτώσεις που ένα άτομο με εξασθενημένο αμυντικό σύστημα έλθει σε επαφή με άτομο με ενεργό πνευμονική φυματίωση έχει νόημα η χορήγηση προληπτικής φαρμακευτικής αγωγής, συνήθως για 6 -9 μήνες. Αυτό ελαττώνει την πιθανότητα νόσησης, χωρίς όμως να την αποκλείει.

Η φυματίωση σχεδόν πάντα μπορεί να θεραπευτεί, πρέπει όμως να λαμβάνονται περισσότερα από ένα φάρμακα και για σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό συμβαίνει γιατί ο αριθμός των μικροβίων που πρέπει να σκοτωθεί είναι μεγάλος αλλά και για να αποφευχθεί η ανάπτυξη στελεχών του μυκοβακτηριδίου που είναι ανθεκτικά σε κάποιο ή κάποια φάρμακα. Σημειώνεται ότι σήμερα κυκλοφορούν τέτοια ανθεκτικά στελέχη και αυτό αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας που αντιμετωπίζεται διεθνώς με ιδιαίτερη προσοχή. Συνήθως, 2-4 εβδομάδες μετά την έναρξη θεραπείας με κατάλληλα φάρμακα, το άτομο που νοσεί δεν μεταδίδει πια τα μυκοβακτηρίδια στους άλλους.

Αν πάσχετε από πνευμονική φυματίωση, υπάρχουν μερικά πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να προστατεύσετε τον εαυτό σας και τους γύρω σας:

1)Το πιο σημαντικό είναι να παίρνετε τα φάρμακά σας

2)Καλύπτετε το στόμα σας με ένα μαντήλι όταν βήχετε, φταρνίζεστε ή γελάτε και τοποθετήστε το σε μία σακούλα την οποία θα κλείσετε καλά και θα την πετάξετε

3) Μην πηγαίνετε στη δουλειά ή στο σχολείο και αποφύγετε τη στενή επαφή με οποιονδήποτε

4) Αερίζετε συχνά το δωμάτιό σας.

5)Θυμηθείτε ότι η φυματίωση μεταδίδεται μέσω του αέρα. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να μολυνθούν με τα σεντόνια, τα κοινά πιάτα και μαχαιροπίρουνα, τα ποτήρια και τις τουαλέτες.

6)Δύο με τρεις εβδομάδες συνήθως μετά την έναρξη της θεραπείας, δεν μεταδίδετε πια τα μυκοβακτηρίδια στους άλλους. Εάν συμφωνεί και ο γιατρός σας μπορείτε να επιστρέψετε στις καθημερινές σας ασχολίες.

Συμπερασματικά, η φυματίωση είναι μια νοσολογική οντότητα που θα μπορούσε να περιορισθεί αισθητά με καλύτερο έλεγχο του πληθυσμού σε δομές όπου υπάρχει μεγάλος κίνδυνος άμεσης μετάδοσης (σχολεία, φυλακές, προσωπικό νοσοκομείων) αλλά και των μεταναστών από χώρες με υψηλό επιπολασμό ( Βουλγαρία, Ρουμανία, χώρες πρώην Ε.Σ.Σ.Δ.), έτσι ώστε τα ποσοστά της να αγγίζουν τα προ20 ετών νούμερα στη χώρα μας και γιατί όχι μακροπρόθεσμα να επιτευχθεί εκρίζωση αυτού του επικίνδυνου για τη δημόσια υγεία μικροβίου.