Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Γράφει η Γκάτση Βάσω, Φιλόλογος

Η δημοκρατία έχει αξιολογηθεί ως το καλύτερο υπαρκτό πολίτευμα. Ωστόσο, το δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης δεν αποτελεί πανάκεια για την προαγωγή και τη διάδοση της πολιτικής και κοινωνικής ορθότητας. Βεβαίως χρειάζονται οι δημοκρατικοί θεσμοί, αλλά επίσης απαιτείται το δημοκρατικό φρόνημα του λαού, καθώς και το υψηλό πολιτικό ήθος των λειτουργών του πολιτεύματος.

Η απρόσκοπτη λειτουργία της δημοκρατίας προϋποθέτει την εσωτερίκευση των δημοκρατικών αξιών από τον πολίτη σε συνάρτηση με την αποδοχή της λειτουργικής διάστασης  των θεσμών έναντι των ισχυουσών ιστορικών συνθηκών και άρα, την πίστη στην αναγκαιότητα του, με συνέπεια την τήρηση των κανόνων που αυτοί επιβάλλουν. Η δημοκρατία είναι πολίτευμα ευθύνης όχι μόνο των κυβερνώντων, αλλά και των κυβερνωμένων που την συντηρούν, την ελέγχουν και τη στηρίζουν. Γι΄αυτό πρωταρχικό χρέος μιας δημοκρατικής πολιτείας είναι η καθολική παιδεία των πολιτών που συμβάλλει στην ηθική και πνευματική τους εξύψωση , ώστε να αναλαμβάνουν συνειδητά τις ευθύνες τους.

Στα μη δημοκρατικά καθεστώτα επιδιώκεται η αμάθεια και ο σκοταδισμός, γιατί κάτι τέτοιο διευκολύνει τη χειραγώγηση των πολιτών. Αντίθετα η δημοκρατία χρειάζεται την κριτική και το διάλογο για την αναζήτηση της ορθότερης πολιτικής επιλογής. Γι’ αυτό ενθαρρύνει τη διαφωνία και τη γόνιμη αμφισβήτηση και επιτρέπει τον πλουραλισμό των απόψεων που εξασφαλίζει κάτι τέτοιο.

Επιπλέον τα ολοκληρωτικά καθεστώτα αποστασιοποιούνται από την καλλιέργεια του ορθού λόγου και επιδιώκουν το διχασμό, την πόλωση και το κυνήγι μαγισσών (καθεστώς μαζικών διώξεων βάσει κατηγοριών που, συνήθως, περιορίζονται σε έναν και μόνο αόριστο χαρακτηρισμό π.χ. «τροτσκιστής» ή «αντιδραστικός» στη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν, «κομμουνιστής» στη μακαρθική  περίοδο των Η.Π.Α., «τρομοκράτης» σήμερα κλπ.)

Τέλος στα απολυταρχικά καθεστώτα καλλιεργείται ο ατομοκεντρισμός  και η ιδιοτέλεια, ενώ στα δημοκρατικά επιδιώκεται η ηθική τελείωση των ατόμων, για να εξασφαλιστεί η ελευθερία, ο σεβασμός και η κοινωνική δικαιοσύνη.

Όμως, για να επιτευχθούν όλα τα παραπάνω, απαιτείται γενική καλλιέργεια , όξυνση κριτικής ικανότητας, ώστε να είναι δυνατή η εμβάθυνση και η αξιολόγηση των πληροφοριών, αγωγή διαλόγου και πνευματική ανεκτικότητα . Ταυτόχρονα είναι ανάγκη να μεταδίδονται ηθικές αρχές, ώστε να επιτευχθεί ο ηθικός εξευγενισμός του ανθρώπου, με συνέπεια ο συνάνθρωπος να αντιμετωπίζεται ως σκοπός και όχι ως μέσο ταπεινών σκοπιμοτήτων, αλλά και να καταβάλλεται προσπάθεια με στόχο ο πολίτης να ασπαστεί την ανάγκη κοινωνικής δραστηριοποίησης με τρόπο που να μη θίγονται τα δικαιώματα των άλλων πολιτών και να συμμετέχει σε αγώνες που θέτουν ως στόχο τη διασφάλιση των ατομικών ελευθεριών.

Θεωρητικά η δημοκρατία αποτελεί το καλύτερο πολίτευμα∙ στην πράξη, όμως, οι δημοκρατικές αρχές καταστρατηγούνται από μια πληθώρα διαβρωτικών για τους θεσμούς φαινομένων , όπως η κατάρρευση των ιδεολογιών, ο πολιτικός αμοραλισμός, τα διαπλεκόμενα συμφέροντα, το τεχνοκρατικό κράτος, η κρίση της πολιτικής ηγεσίας.

Σε αντίθεση με το παρελθόν, σήμερα δεν υπάρχουν πολιτικές προσωπικότητες που να μπορούν να εμπνεύσουν τα πλήθη. Γι’ αυτό, υιοθετούν τον πολιτικό λαϊκισμό κολακεύοντας το λαό, σπιλώνοντας τους αντιπάλους και καλλιεργώντας την πόλωση, προκειμένου να επιβιώσουν στην πολιτική κονίστρα. Έτσι, όμως, εμφανίζεται κρίση των θεσμών, με αποτέλεσμα την απόρριψη της πολιτικής ζωής συνολικά αλλά και την εμφάνιση μονοδιάστατων και μονολιθικών ανθρώπων που χαρακτηρίζονται από έλλειψη πολιτικού προβληματισμού.

Άλλωστε όπως γράφει και ο Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος «όποιος επιθυμεί μπορεί να παρατηρήσει τη βλακεία στη σκέψη, στην κρίση και στη δράση που σήμερα δείχνουν στην πολιτική, στην τέχνη, στη θρησκεία και στα γενικά προβλήματα της ζωής και του κόσμου «οι άνθρωποι της επιστήμης». Αυτή η κατάσταση τού να μην υποβάλλονται σε ανώτερες αρχές σκέψης, που  είναι χαρακτηριστικό του μαζανθρώπου, φθάνει στο ύψιστο σημείο της στους μερικά μορφωμένους ανθρώπους»