Παναγιά Κισσιώτισσα η ξεχασμένη Παναγιά μας

 του Βίκτωρα Κων. Κοντονάτσιου

«Παναγία Κισσιώτισσα» λέγεται η εφέστια και η δικαιούχος ονοματοδότρα εικόνα του Μοναστηριού που καταχρηστικά ονομάστηκε και εξακολουθεί να ονομάζεται και είναι γνωστό ως «Άνω Μονή Παναγίας Ξενιάς», ενώ η πραγματική του ονομασία ήταν πάντοτε «Ιερά Μονή Παναγίας Κισσιώτισσας» και επίσημα «Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου».

Η ονομασία «Παναγία Κισσιώτισσα» δόθηκε στην εφέστια εικόνα του Μοναστηριού αυτού, στην εικόνα της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου» γιατί, σύμφωνα με μία πανάρχαια παράδοση η εικόνα αυτή βρέθηκε πάνω σε μια βελανιδιά περιτυλιγμένη με κισσό στο χώρο του Μοναστηριού αυτού.

Το Μοναστήρι της Παναγίας Κισσιώτισσας του Αλμυρού είναι το αρχαιότερο μοναστήρι της Θεσσαλίας και ίσως και το αρχαιότερο της Ελλάδας. Ιδρύθηκε το 647 μ. Χ. Σε σχετικό βιβλίο που ελπίζεται ότι σύντομα θα κυκλοφορήσει παρατίθενται πολλές σχετικές πληροφορίες και αποδεικτικά στοιχεία.

Κατά μία εκδοχή, το 647 μ. Χ., που θεωρείται έτος ίδρυσης του μοναστηριού αυτού, είναι το έτος κατά το οποίο βρέθηκε η εικόνα της «Παναγίας Κισσιώτισσας» πάνω στη βελανιδιά. Η βελανιδιά αυτή ήταν φυτρωμένη ακριβώς στη θέση του Ιερού Βήματος του σημερινού ναού του Μοναστηριού. Οι πρώτοι μοναχοί δεν θέλησαν να μετακινήσουν την εικόνα από τη θέση στην οποία βρέθηκε. Έτσι έκοψαν οριζόντια τον κορμό της βελανιδιάς αυτής και τον χρησιμοποίησαν ως βάση Αγίας Τράπεζας και γύρω της έχτισαν τον πρώτο ναό του Μοναστηριού τους. Όταν ύστερα από χρόνια σάπισε αυτός ο κορμός της βελανιδιάς χρησιμοποιήθηκε ως βάση της Αγίας Τράπεζας του ναού ένα κιονόκρανο ενός αρχαιοελληνικού ναού που ήταν εκεί κοντά, μάλλον της θεάς Άρτεμης.

Το Μοναστήρι αυτό ήταν γνωστό σ’ όλη την γύρω περιοχή μ’ αυτές και μόνο τις δύο ονομασίες, την επίσημη «Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου» και την προσωνυμία «Ιερά Μονή Παναγίας Κισσιώτισσας», επί εφτακόσια ολόκληρα χρόνια, από το 647 μέχρι περίπου το 1350 μ. Χ. Επί εφτακόσια χρόνια όλοι οι κάτοικοι της γύρω περιοχής, όλοι οι κάτοικοι των χωριών και οικισμών της Όρθρης, την «Παναγιά Κισσιώτισσα» λάτρευαν, την «Παναγιά Κισσιώτισσα» λιτάνευαν, την «Παναγιά Κισσιώτισσα» παρακαλούσαν σε κάθε κίνδυνο, σε κάθε δύσκολη κατάσταση. Την «Παναγιά Κισσιώτισσα» προσκαλούσαν και την λιτάνευαν τριγύρω στα χωράφια τους παρακαλώντας την να μεσιτεύσει να έρθει από τους ουρανούς η ζωογόνος βροχή για να ζωηρέψουν τα σπαρτά τους που κινδύνευαν ν’ αφανιστούν από πολύμηνη ξηρασία. Την «Παναγιά Κισσιώτισσα» παρακαλούσαν να διώξει μακριά τα καταστροφικά σμήνη των ακρίδων που εξαφάνιζαν ό,τι φύτρωνε στα χωράφια τους.

Κάπου στα 1350 ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην απόκρυφη αυτή πλαγιά της Όρθρης και φιλοξενήθηκαν στο Μοναστήρι της Παναγίας Κισσιώτισσας, οι καλόγεροι του «Μοναστηριού του Κουκλιά». Μαζί τους κουβαλούσαν το πολυτιμότερο κειμήλιο του δικού τους Μοναστηριού, την εικόνα της βρεφοκρατούσας Παναγιάς, την «Παναγία Ξενιά».

Έτσι από το 1350 το Μοναστήρι της Παναγίας Κισσιώτισσας είχε δύο ξακουστές και θαυματουργές εικόνες Παναγίας, δύο «Παναγιές». Η μία «Παναγιά» ήταν η αρχική, η εφέστια εικόνα του Μοναστηριού, η εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, η «Παναγιά Κισσιώτισσα», η αρχόντισσα και οικοδέσποινα του Μοναστηριού. Η άλλη «Παναγιά» ήταν η «Παναγία Ξενιά», η εικόνα που έφεραν μαζί τους οι καλόγεροι του «Μοναστηριού του Κουκλιά». Ήταν η εικόνα που με θαυμαστό τρόπο είχε παρουσιασθεί μέσα από τα κύματα της θάλασσας στην παραλιακή περιοχή της «Λάκα Παναγιάς» γύρω στα 850 μ. Χ.

Στη «Λάκα Παναγιά», μία μικρή χερσονησίζουσα εδαφική γλωσσίδα στην περιοχή του σημερινού χωριού Αχίλλειο, υπήρχε τότε μία χριστιανική εκκλησία και άλλα κτίσματα γύρω της, κτισμένη πάνω σε ερείπια αρχαιοελληνικών λατρευτικών ιερών προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και του θεού Ποσειδώνα. Οι κάτοικοι και οι κληρικοί της περιοχής πήραν την εικόνα της Παναγίας, πού φεύγοντας τη μανία των εικονομάχων είχε φτάσει στο μέρος τους, και την τοποθέτησαν στην εκκλησία τους. Την «Παναγιά» αυτή, πού ξαφνικά ήρθε στα μέρη τους, την ονόμασαν «Παναγία Ξενιά», επειδή ήρθε από τα «ξένα». Έτσι έγινε εκεί ένα μοναστήρι, το Μοναστήρι της «Λάκα Παναγιάς», πού πήρε και την ονομασία «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς».

Στο Μοναστήρι της «Λάκα Παναγιάς» η εικόνα της «Παναγίας Ξενιάς» έμεινε επί 250 περίπου χρόνια μέχρι κάπου στα 1210. Οι συχνές πειρατικές επιδρομές αλλά και η εχθρική ατμόσφαιρα που δημιουργούσε στην περιοχή η καταλυτική και δυναμική παρουσία των καθολικών Βενετών και των φανατικών καθολικών μοναχών του Τάγματος των Ιωαννιτών Ιπποτών τους αλλά και των αδελφών Αλμπερτίνου και Ρολανδίνου Κανόσα ανάγκασαν τους ορθόδοξους μοναχούς να εγκαταλείψουν το Μοναστήρι τους στη «Λάκα Παναγιά» και να χτίσουν άλλο στο μεγάλο και απόμερο δασόκτημά τους «Κουκλιάς», στο οποίο έμειναν μέχρι το 1350 περίπου οπότε μετακόμισαν στην Παναγία Κισσιώτισσα.

Η «Παναγία Ξενιά» ήταν μία εικόνα με τεράστια φήμη εξ αιτίας του θαυμαστού τρόπου με τον οποίο έφτασε στην περιοχή αλλά και εξ αιτίας των πολλών θαυμάτων που αποδίδονταν σ’ αυτή. Κουβαλώντας μια τέτοια μεγάλη φήμη μαζί της η «Παναγία Ξενιά» έφτασε στην «Παναγία Κισσιώτισσα». Η μεγάλη αυτή φήμη της επεσκίασε την φήμη της Παναγίας Κισσιώτισσας και βαθμηδὸν το Μοναστήρι αντί «Μοναστήρι Παναγίας Κισσιώτισσας» άρχισε να ακούγεται και να γίνεται γνωστό ως «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς».

Η ονομασία, ωστόσο, «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς», ουδέποτε – και αυτό το τονίζω δυνατά, έντονα και με κατηγορηματικό τρόπο – ουδέποτε δόθηκε επίσημα από κάποια υπεύθυνη και αρμόδια αρχή και ουδέποτε πάρθηκε κάποια σχετική απόφαση του αρμόδιου ηγουμενοσυμβουλίου για την μετονομασία. Το επίσημο ηγουμενοσυμβούλιο του Μοναστηριού χρησιμοποιούσε πάντοτε την ονομασία «Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου» και είχε και σφραγίδα «Ιερά Μονή Παναγίας Κισσιωτίσσης», της οποίας σφραγίδας σήμερα σώζονται μόνο αποτυπώματα.

Αλλά και οι πολιτικές και δημοτικές αρχές της περιοχής του Αλμυρού, καλοί γνώστες της ιστορίας και της πραγματικότητας, την ονομασία «Μονή Παναγίας Κισσιωτίσσης» χρησιμοποιούσαν στην αλληλογραφία τους, όταν αναφέρονταν σ’ αυτό το μοναστήρι. Οι ξένοι επισκέπτες του μοναστηριού και οι αρχές άλλων τόπων, όχι οι ντόπιες, χρησιμοποιούσαν την επικρατέστερη ονομασία «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς.

Έτσι φτάσαμε κάποτε στο σημείο και αυτό ακόμη το ηγουμενοσυμβούλιο, βλέποντας ότι η «Παναγιά Κισσιώτισσα» είχε ξεχαστεί από όλους και η ονομασία αυτή δεν έλεγε σε κανέναν κάτι και δεν καθιστούσε σαφή την ταυτότητά τους, αναγκάστηκε να ονομάζει το Μοναστήρι «Μοναστήρι Παναγίας Κισσιώτισσας το και Ξενιάς λεγόμενο».

Γύρω στα 1850 η εικόνα της Παναγίας Ξενιάς μεταφέρθηκε στο μετόχι του Μοναστηριού «Άγιος Νικόλαος», που είναι γνωστό σήμερα ως «Παλιά Κάτω Ξενιά». Η εικόνα «Παναγία Ξενιά» είχε παραμείνει στο Μοναστήρι της Παναγίας Κισσιώτισσας επί πέντε περίπου αιώνες, από το 1350 μέχρι τὸ 1850. Από τότε, το 1850, το μετόχι Άγιος Νικόλαος άρχισε να λέγεται «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς». Και επειδή και το Μοναστήρι της Παναγίας Κισσιώτισσας λεγόταν «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς» για να διακρίνονται μεταξύ τους λέγονταν «Κάτω Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς» και «Πάνω Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς», αν και δεν ήταν δύο ξεχωριστά και ανεξάρτητα μεταξύ τους μοναστήρια αλλά μόνο δύο απομακρυσμένα μεταξύ τους κτηριακά συγκροτήματα ναών και κελιών, το «Πάνω» και το «Κάτω», ενός και μόνο μοναστηριού.

Μετά τους καταστρεπτικούς σεισμούς του 1980 άρχισε να χτίζεται το νέο Μοναστήρι στο λόφο «Καστράκι», το οποίο ονομάστηκε επίσης «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς». Αυτό είναι το πέμπτο μοναστήρι πού πήρε την ονομασία «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς». Το πρώτο ήταν το μοναστήρι «της Λάκα Παναγιάς», το δεύτερο το μοναστήρι «του Κουκλιά», το τρίτο το μοναστήρι «της Παναγίας Κισσιώτισσας» και το τέταρτο «το Μετόχι του Αγίου Νικολάου».

Έτσι σήμερα έχομε δύο ξεχωριστά μοναστήρια «Παναγίας Ξενιάς», το «Πάνω» και το «Κάτω» ἤ την «Ανδρώα Μονή Παναγίας Ξενιάς» και την «Γυναικεία Μονή Παναγίας Ξενιάς», αν και η ονοματοδότρα εικόνα είναι μία και μόνη, η εικόνα «Παναγία Ξενιά» που βρίσκεται στην Γυναικεία Μονή Παναγίας Ξενιάς, η οποία είναι και η μόνη που δικαιούται και νομιμοποιείται να έχει την ονομασία αυτή.

Είναι καιρός πλέον να γνωρίζουμε όλοι, να αναγνωρίζουμε και να ονομάζουμε τα δύο μοναστήρια μας με τη δική του, και μόνη πραγματική τους ονομασία, «Μοναστήρι Παναγίας Κισσιώτισσας» και «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς».

Είναι καιρός πλέον να θυμηθούμε και να ονοματίζουμε την «λησμονημένη Παναγιά μας», την «Παναγιά Κισσιώτισσα», την «Παναγιά» που βρίσκεται στην ίδια πάντα θέση, στο ίδιο πάντοτε μοναστήρι, στο δικό της πάντοτε μοναστήρι, στο «Μοναστήρι της Παναγίας Κισσιώτισσας», επί 1366 συνεχώς χρόνια, από το 647 μέχρι σήμερα.

Είναι καιρός πλέον όσοι θέλουν να είναι γνώστες της ιστορίας και της πραγματικότητας να γνωρίζουν ότι όταν πηγαίνουμε στο «Κάτω Μοναστήρι» πηγαίνουμε στο Μοναστήρι της Παναγίας Ξενιάς και όταν πηγαίνουμε στο «Πάνω Μοναστήρι» πηγαίνουμε στο Μοναστήρι της Παναγίας Κισσιώτισσας, πηγαίνουμε να προσκυνήσουμε μια «λησμονημένη» Παναγιά, μια «Παναγιά» που προσκυνούσαν οι πρόγονοί μας από το 647 μ. Χ.