Θανάση Κωτούλα: Ο πολίτης μπορεί να γίνει και πάλι επίκεντρο της πολιτικής

Σήμερα εν μέσω κρίσης τα πράγματα παίρνουν ολοένα και πιο επικίνδυνη τροπή, ειδικά στη χώρα μας. Αποκαλύπτεται καθημερινά ότι στο Κοινοβούλιο και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση αντί να αντιπροσωπεύεται η βούληση του λαού, δια των εκλεγμένων αντιπροσώπων του, αντιπροσωπεύεται το ιδιωτικό συμφέρον σε βάρος του συνόλου.

Όταν όμως, το ατομικό συμφέρον (η ειδική βούληση) θέτει σε κίνδυνο το συμφέρον του συνόλου (τη γενική βούληση), τότε κινδυνεύει η ίδια η δημοκρατία. Ο πολίτης δεν έχει δυστυχώς περιθώρια λόγου και ελέγχου της εξουσίας καθώς προσέρχεται στις κάλπες κάθε τέσσερα χρόνια, συνήθως απληροφόρητος ή συστηματικά παραπλανημένος.

Μπροστά στον παραπάνω κίνδυνο έχει γίνει συνείδηση πλέον ότι χρειάζεται μία αλλαγή πορείας διότι ο πολίτης καθημερινά εξαπατάται και παραγκωνίζεται και επιπλέον, οι ανάγκες τις κοινωνίας έχουν αλλάξει. Χρειάζεται ένας λαός καλά πληροφορημένος με όπλο την κατάλληλη παιδεία και γνώση, ώστε να μπορεί να κρίνει και να ελέγχει. Χρειάζεται ένας πολίτης που θα ακούει και θα εξετάζει τη γνώμη των ειδικών και θα είναι εκείνος που θα αποφασίζει τελικά αν αυτό που προτείνεται είναι σύμφωνο με τις ανάγκες και τους στόχους της κοινωνίας.

Επομένως, για μία ολοκληρωμένη πολιτική μεταρρύθμιση χρειάζεται προηγουμένως μεταρρύθμιση γνώσης, παιδείας και πνευματική αφύπνιση που θα επιτρέψουν τη σύλληψη του νοήματος και των απαιτήσεων της εποχής. Καλείται ο κάθε πολίτης να συλλάβει και να υποστηρίξει το «κοινωνικό φαντασιακό» της κοινωνίας του, όπως το ορίζει ο Κ. Καστοριάδης, της πόλης του και να κατανοήσει ότι οι δικές της ανάγκες θα καθορίσουν τα μέσα και τους θεσμούς για την εξυπηρέτησή τους.

Τι μπορεί να γίνει;

Η αφύπνιση και η μεταστροφή μπορεί να έρθει μέσα από την αξιοποίηση του μοντέλου της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας, εκεί που ο πολίτης είχε ενεργό και δημιουργικό ρόλο. Κάτι τέτοιο αποτελεί πρόκληση για την Ελλάδα, όχι γιατί η αθηναϊκή δημοκρατία αποτελεί παγκοσμίως σημαντική δική της κληρονομιά, αλλά γιατί η κρίση που βιώνει η χώρα μας έχει προετοιμάσει το έδαφος και τις συνειδήσεις των πολιτών ώστε να καλλιεργηθούν οι αρχές της άμεσης δημοκρατίας. Χρειάζεται λοιπόν, να εμπνευστεί ο σύγχρονος πολίτης από το παράδειγμα του πολίτη – φίλου του απ’ τα παλιά, ο οποίος ήταν κύριος στην πόλη του.

Η συμμετοχική δημοκρατία προϋποθέτει τελικά βαθιές αλλαγές στην αυτοσυνειδησία των ανθρώπων. Ο πολίτης μπορεί να γίνει και πάλι επίκεντρο της πολιτικής, να αναλάβει ενεργό ρόλο ενάντια στη κοινωνική και οικονομική ανισότητα, στην καταστροφή του περιβάλλοντος και στον σφετερισμό της εξουσίας. Η καταλληλότερη δομή για να αναπτύξει τη δράση του είναι η πόλη στην οποία ζει, ο δήμος του. Εκεί μπορεί να διαδραματίσει βασικό ρόλο, καθώς η τοπική αυτοδιοίκηση αποτελεί το πρώτο επίπεδο οργάνωσης του πολίτη. Εκεί ο πολίτης μπορεί να αναδείξει τις δυνάμεις του, να επηρεάσει τις αποφάσεις της κεντρικής εξουσίας και να λειτουργήσει η άμεση δημοκρατία.

Και σε αυτό όμως, το επίπεδο οργάνωσης του πολίτη, στο επίπεδο της πόλης του, χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση καθώς ο σφετερισμός της εκπροσώπησης είναι έκδηλος και στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ο πιο δημιουργικός και φωτεινός δρόμος για τον πολίτη αυτή τη στιγμή είναι ο δρόμος της κοινωνικής οικονομίας. Εκεί μέσω των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών μπορεί να λειτουργήσει δημοκρατικά και να επιδιώξει κοινωνικές συμπράξεις με την τοπική αυτοδιοίκηση και κάθε ενδιαφερόμενο ιδιώτη. Τους τρόπους μπορεί να τους ανιχνεύσει κανείς στις πολυάριθμες δράσεις και προτάσεις των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

Από τα παραπάνω, αλλά κυρίως από την τρέχουσα κοινωνικο-οικονομική συγκυρία γίνεται πλέον φανερό ότι η μεταστροφή που χρειάζεται να γίνει προς την άμεση δημοκρατία ξεκινά από τον κάθε πολίτη και από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Ο κάθε πολίτης χωριστά και η αυτοοργάνωσή του μέσω της κοινωνικής οικονομίας τον μετατραπεί σε δρων υποκείμενο, σε άτομο δηλαδή, που αφουγκράζεται τις ανάγκες της κοινωνίας του και δραστηριοποιείται αναλόγως. Σήμερα αν και υπάρχουν όλα τα αναγκαία σύγχρονα μέσα για να ακουστεί η φωνή του πολίτη (π.χ. το διαδίκτυο, οι δημοσκοπήσεις, τα δημοψηφίσματα, η δημοσιογραφία πολιτών) το ζητούμενο είναι να μπορεί να εισακουστεί και να χαράξει νέους δρόμους στην πορεία του. Άλλωστε, η ροή των γεγονότων δεν είναι αποτέλεσμα των νόμων της ιστορίας άλλα αποτέλεσμα της θέλησης και της δράσης των ανθρώπων.