60 σπήλαια στην Όθρυ ζητούν αναγνώριση – πολλές φωτο από τα εκπληκτικά και ανεξερεύνητα δημιουργήματα της Φύσης…

Σπάνιας ομορφιάς διάκοσμο και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά διαθέτουν περισσότερα από 60 σπήλαια που βρίσκονται διάσπαρτα στην Όθρυ, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή του Δήμου Αλμυρού. Σταλαγμίτες «μανιτάρια», σταλακτίκες, «κολώνες», «χύτρες», «κουρτίνες», «μέδουσες», υπόγεια ποτάμια και καταστόλιστα δάπεδα, συνθέτουν την εικόνα των σπηλαίων της Όθρυος. Αραιά και πού, σπηλαιολόγοι, φυσιολάτρες ακόμα και μαθητές ιδιωτικών –κυρίως- Σχολείων επισκέπτονται κατά περιόδους τα σπήλαια της περιοχής μας, ενώ την ίδια στιγμή ελάχιστοι από εμάς γνωρίζουμε ακόμα και την ύπαρξή τους.

Η προσπάθειά μας λοιπόν με το σημερινό ρεπορτάζ, επικεντρώνεται στη γνωστοποίηση και παρουσίαση της σημαντικής «προίκας» που διαθέτει η περιοχή μας και σε σπήλαια.

Οι σπηλαιολόγοι από την Ελλάδα, αλλά και τα Βαλκάνια, σε διάφορες εξορμήσεις που έχουν πραγματοποιήσει στα σπήλαια της περιοχής μας, κατά κύριο λόγο την περασμένη δεκαετία, έχουν χαρτογραφήσει το μεγαλύτερο μέρος των 60 και πλέον σπηλαίων και συνέλλεξαν στοιχεία τα οποία παρουσιάζουμε στο παρακάτω ρεπορτάζ, με την πολύτιμη βοήθεια του συντοπίτη μας, Κώστα Ζούπη, πρώην Προέδρου της Σπηλαιολογικής Ομοσπονδίας Ελλάδος και Αντιπροέδρου της Βαλκανικής Σπηλαιολογικής Ένωσης.

Η «Τιτανοσπηλιά» στους Κωφούς, το «Τετράστομο» και η «Γκριζανότρυπα» στη Βρύναινα, η «Νεροσπηλιά» στους Κοκκωτούς, η «Μεταξόλακκα» στο όρο Χλωμός στον Πτελεό, είναι μόνο μερικά από τα σπήλαια που βρίσκονται στην περιοχή μας και εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες τους. Οι ιδιαιτερότητες που κρύβουν τα προαναφερόμενα σπήλαια είναι αμέτρητες.

Η «Τιτανοσπηλιά» διαθέτει τεράστιους σταλαγμίτες σε σχήμα μανιταριού, φαινόμενο που δεν συναντάται σε τέτοιο μέγεθος σε ολόκληρη την Ελλάδα. Το «Τετράστομο» διαθέτει μία ιδιαίτερα σπάνια ιδιαιτερότητα που δεν είναι άλλη από αυτή που περιγράφει το όνομά του. Το σπήλαιο διαθέτει τέσσερα στόμια (εισόδους – εξόδους), κάτι ιδιαίτερα σπάνιο, αφού η συντριπτική πλειοψηφία των σπηλαίων δεν έχουν περισσότερα από ένα.

Η «Γριζανότρυπα» είναι το βαθύτερο σπήλαιο, με το βάθος του να φθάνει τα 105 μέτρα, ενώ η «Νεροσπηλιά» -σε υψόμετρο 1.090 μέτρων- διαθέτει τεράστια ποικιλία στις διαστάσεις στοών, τη διατρέχει υπόγειο ποτάμι μήκους ενός χιλιομέτρου, το οποίο καταλήγει σε «σιφόνι», χωρίς όμως από το σημείο εκείνο και έπειτα να έχει εξερευνηθεί.

Τέλος, η «Μεταξόλακκα» είναι το πιο πλούσιο σε σταλαγμίτες και σταλακτίτες, ενώ ο διάκοσμός του είναι καταστόλιστος σε όλες τις πλευρές του, ακόμα και στο πάτωμα.

Επιπλέον, τα ονόματα των σπηλαίων της περιοχής μας έχουν δοθεί από την μυθολογική παράδοση, καθώς και από λαϊκές δοξασίες. Για παράδειγμα, το σπήλαιο «Ασκετοκρέβατο», στους Κοκκωτούς, πήρε το όνομα του από έναν καλόγερο, ο οποίος διαβιούσε σε αυτό, θέλοντας να ασκητέψει και ανήκε στη δύναμη της Άνω Ιεράς Μονής Ξενιάς. Παραπλήσια είναι και η ονοματοδοσία του σπηλαίου «Δεσπότη τρύπα». Σύμφωνα με τον μύθο οι κάτοικοι του πάλαι ποτέ Παλιοχωρίου, στην περιοχή του Πτελεού, για να τιμωρήσουν τον Δεσπότη του χωριού, για ανάρμοστη συμπεριφορά, τον είχαν πετάξει στο βάραθρο.

Όνειρο απατηλό η αξιοποίηση;

Η ομορφιά των σπηλαίων της περιοχής αδιαπραγμάτευτη, η άγνοια των περισσότερων από εμάς δεδομένη, η ανάγκη να διατηρηθούν κρίσιμη. Από τα σπήλαια μπορούν να αντληθούν πολλές πληροφορίες σχετικά με τη γεωμορφολογία της περιοχής, καθώς και να αποτελέσουν πεδίο έρευνας και επιστημονικής παρατήρησης. Επιπλέον, η ανάγκη του ανθρώπου να βρεθεί κοντά στη φύση, να γνωρίσει την πολυπλοκότητά της και να μπορέσει να θαυμάσει από κοντά τα «κομψοτεχνήματα» που δημιουργεί.

Όπως τονίζει στον «Λαό του Αλμυρού» ο Κώστας Ζούπης «η αξιοποίηση των σπηλαίων, αν γίνει, θα πρέπει να μελετηθεί σωστά πρώτα. Η οποιαδήποτε αλλαγή μικροκλίματος του σπηλαίου που μπορεί να προκληθεί από λάμπες πυρακτώσεως που συνήθως χρησιμοποιούνται για το φωτισμό τους, μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά. Θα μπορούσαμε να αναδείξουμε κάποια, αλλά όχι εις βάρος της σπηλιάς. Καλό θα ήταν να εκπαιδευτούν κάποιοι νέοι, ώστε να είναι σε θέση να ξεναγούν μικρές ομάδες επισκεπτών, με τον κατάλληλο εξοπλισμό, οι οποίες θα είναι ελεγχόμενες από τον οδηγό».

Όπως συμπληρώνει ο κ. Ζούπης, «Η καλύτερη περίοδος για να επισκεφθεί κανείς ένα σπήλαιο είναι τις αρχές Φθινοπώρου (Οκτώβριο), διότι δεν έχει πολύ νερό. Επιπλέον, όποιος τολμηρός αποφασίσει να το επισκεφθεί χωρίς κάποιο οδηγό, καλά θα κάνει να μην είναι μόνος και να διαθέτει τουλάχιστον δύο φανάρια, ενώ θα πρέπει να γνωρίζουν κι άλλοι ποια σπήλαια πρόκειται να επισκεφθούν. Τέλος, οι οργανισμοί που διαβιούν εντός ενός σπηλαίου χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: σπηλαιόβιοι (έντομα και μικροοργανισμοί), σπηλαιόφιλοι (νυχτερίδες) και σπηλαιόξενοι (άνθρωπος)».

Πως δημιουργούνται τα σπήλαια;

Τα σπήλαια στην περιοχή μας έχουν γεννιούνται κυρίως από ασβεστολιθικά πετρώματα, τα οποία έχουν δημιουργηθεί σε βυθό θάλασσας πριν από εκατομμύρια χρόνια. Δηλαδή, με λίγα λόγια, κάποτε, η Όθρυς ήταν σε βυθό θάλασσας και γεννήθηκε μετά από κινήσεις τεκτονικών πλακών. Οι ασβεστόλιθοι είναι εύκολα διαλυτά πετρώματα στο νερό, με αποτέλεσμα το νερό της βροχής που «ψάχνει» διαφυγή προς τα κάτω, σε όλη του την πορεία να παρασέρνει φυτά, διοξείδιο του άνθρακα, το όξινο pH και άλλα συστατικά με αποτέλεσμα να δημιουργούνται τα σπήλαια.

Αυτοί οι τόσο μοναδικοί χώροι που μπορούν να προσφέρουν μια συναρπαστική ματιά σε ένα κρυφό κόσμο αποκομμένο από τους κανόνες του έξω κόσμου, σχηματίζονται από δύο μόνο συνήθη συστατικά: την πέτρα και το νερό. Γενικά οι σπηλιές δημιουργούνται από γύψο, ασβεστόλιθο, δολομίτη ή ακόμη και από το αλάτι.

Χρειάζεται ένα είδος βράχου που μπορεί να διαλύεται στο νερό. Όταν το βρόχινο νερό εισχωρεί σε ένα  είδος πέτρας, είτε στάζει μέσω μικροσκοπικών πόρων στην επιφάνεια βράχου, είτε συνηθέστερα, κινείται  μέσω μεγαλύτερων ρωγμών, ο βράχος θα αρχίσει να διαλύεται. Αυτό συμβαίνει γιατί το νερό της βροχής είναι ελαφρώς όξινο.

Οι σταγόνες βροχής αποκτούν οξύτητα από τις χημικές ουσίες της ατμόσφαιρας καθώς έρχονται σε επαφή με την γη. Αν και η χημική σύνθεση της ατμόσφαιρας κυμαίνεται, κατά κανόνα το  νερό της βροχής έχει pH, περίπου 5. Η κλίμακα pH μετρά την οξύτητα ή την αλκαλικότητα των υγρών και κυμαίνεται από 0 έως 14, με 0 το πιο όξινο και 14 το πιο βασικό. Το καθαρό νερό έχει pH 7, θεωρείται ουδέτερο).

Ωστόσο εκτός από την  πέτρα και τα όμβρια ύδατα υπάρχει κάτι που έχει επίσης ένα πιο καταλυτικό ρόλο και που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο σχηματισμό των σπηλαίων: τα φυτά. Οι υγρότερες περιοχές στον πλανήτη τείνουν επίσης να έχουν βλάστηση πυκνότερη, πράγμα που σημαίνει ότι υπολείμματα οργανικής ύλης συσσωρεύονται στο έδαφος. Τα φυτά όταν πεθαίνουν και αποσυντίθενται σε μια διαδικασία που παράγει άνθρακα. Το νερό της βροχής, όταν πέφτει, ξεκινά να ρέει μέσω του εδάφους και όπως ρέει παίρνει μαζί του όλον τον άνθρακα που περιέχεται στην σάπια οργανική ύλη. Το νερό της βροχής μετατρέπεται σε ανθρακικό οξύ. Αυτό ανθρακικό οξύ τρώει σιγά-σιγά μέσα από το βράχο. Δεκάδες χιλιάδες, ακόμη και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια αργότερα, τότε δημιουργείται ένα σπήλαιο.

Το είδος της σπηλιάς που θα σχηματιστεί, καθορίζεται εν μέρει από τη βαρύτητα. Το νερό θέλει να πάει κάτω. Ακριβώς όπως τα ποτάμια που ρέουν την επιφάνεια της γης προς τη θάλασσα, έτσι και τα σπήλαια είναι αγωγοί νερού για να μετακινείται αυτό από το ένα μέρος στο άλλο.

Εάν το νερό ακολουθήσει μία αρκετά άμεση διαδρομή, και κινηθεί κάθετα τότε μπορεί να καταλήξει κατ ‘ευθείαν κάτω, μέσα στο βράχο δημιουργώντας σπήλαια σε κάθετο άξονα. Εάν το νερό κινηθεί δια μίας πιο πλαγίας οδού, θα σχηματίσει ένα οριζόντιο σύστημα σπηλιάς. Ωστόσο, ορισμένες σπηλιές σχηματίζονται όταν το νερό κινηθεί από κάτω προς τα πάνω. Τότε το νερό παγιδευμένο σε υδροφόρους ορίζοντες βαθιά μέσα στη Γη έρχεται μερικές φορές σε επαφή με υδρόθειο φορτώνοντας πέτρες, όπως σιδηροπυρίτη. Αυτό δημιουργεί θειικό οξύ, το οποίο, με αρκετή υδραυλική πίεση, μπορεί να το ωθήσει προς τα επάνω μέσω του βράχου και  να χαράξει μια σπηλιά.

Μπάμπης Παπαρρίζος

Σπήλαιο “Τιτανοσπηλιά” Κωφοί Αλμυρού

Σπήλαιο “Τετράστομο” Βρύναινα Αλμυρού

Σπήλαιο “Μεταξόλακκα” όρος Χλωμός – Πτελεός

Σπήλαιο “Νεροσπηλιά” Κοκκωτοί Αλμυρού

Σπήλαιο Φυλάκης