Επισκοπή Αλμυρού και Επισκοπή Δημητριάδος

του Κώστα Γκουντάρα

 Την Κυριακή 2 Απριλίου του 1900 διαβάστηκε στις εκκλησίες η Εγκύκλιος της Ιεράς Συνόδου, με την οποία υπάγονταν η επαρχία Αλμυρού στην Επισκοπή Δημητριάδος, απαλλασσόμενη από την Επισκοπή Λάρισας. Συγχρόνως διαβάστηκε και ποιμαντορική επιστολή του Σεβασμιότατου  Δημητριάδος  Γρηγορίου.

Στους πρωτοχριστιανικούς χρόνους, σε επιστολή του αυτοκράτορα Αντωνίου Πίου (138-161 μ.Χ.) μαρτυρείται η ύπαρξη ισχυρού χριστιανικού στοιχείου στον ανατολικό Θεσσαλικό χώρο με επίκεντρο το τρίγωνο Λάρισα – Φθιώτιδες Θήβες – Υπάτη. Έτσι οι χριστιανικές κοινότητες ευημερούσαν, έστω και αν είναι άγνωστες σήμερα πολλές λεπτομέρειες γύρω από το βίο τους. Η χριστιανική υποδομή των πρώτων αιώνων γρήγορα έδωσε καρπούς και μάλιστα ορατούς σε αρκετά ιστορικά ενθυμήματα.

Είναι λογικό επομένως να θεωρήσουμε, ότι η δημιουργία της εκκλησίας του Αλμυρού άντλησε οργανωτικότητα και δυνάμεις από τις Θήβες της Θεσσαλίας. Σε επιγραφή των Φθιώτιδων ή Θεσσαλικών Θηβών υπήρχε η αναγραφή «Λολλιανέ υπηρέτηκας Θωμά», που κατά το Νίκο Γιαννόπουλο ερμηνεύτηκε ότι αναφέρονταν στο μαθητή του αποστόλου Θωμά. Θεωρώντας λοιπόν χονδρικά την εκκλησιαστική ιστορία των Θηβών τούτων αυτομάτως δημιουργούμε την προϊστορία της εκκλησιαστικής ζωής του ιδίου του Αλμυρού.

Αλλά πριν από τον 9^ο αιώνα, η Επαρχία Αλμυρού, μνημονεύονταν ως ανήκουσα στην Επισκοπή Φθιωτίδων Θηβών ( η οποία στη Μητρόπολη Λάρισας, που ανήκε, κατείχε τη ιθ΄ τάξη), από την οποία γνωρίζουμε εμείς σήμερα πέντε (5) ονόματα Επισκόπων: 1) Κλεόνιος, υπογράψας κατά την εν Νικαία σύνοδον εν τω λατινικώ κώδικι: Cleonius Thebanus, ;h Claudius. 2) Μόσχος υπογράψας εν τη Σαρδικανική συνόδω: Μόσχος Θεσσαλικών Θηβών (de Thessalonica αντί Thessalia de Thebis). 3) Δίων, εν τη α΄ εν Εφέσω συνόδω υπέγραψε: Δίων επίσκοπος Θηβών της Θεσσαλίας (Dio episcopus Thebarum Thessaliae). 4) Ελπίδιος και 5) Αδριανός.

Το 325, λόγου χάριν επίσκοπος Φθιωτίδων Θηβών ήταν ο Κλεόνικος ή Κλεόνιος (αναφέρθηκε παραπάνω) και τον στ΄ αιώνα επί Ιουστινιανού, επίσκοπος Δημητριάδος ήταν ο Προβιανός.

Η επαρχία Αλμυρού και η Επισκοπή Αλμυρού, από τον 9^ο αιώνα μ. Χ., μετά την καταστροφή των Φθιωτίδων Θηβών, επί Λέοντος ΣΤ΄ του Σοφού μνημονεύεται στην ιστορία, ως ανήκουσα στην Επισκοπή Λάρισας, διαδέχθηκε την επισκοπή των Φθιωτίδων Θηβών, κατέχουσα την κγ΄ τάξη. Η Λάρισα σαν σημαντική πόλη της περιοχής υπήρξε ταυτόχρονα και έδρα μητροπολίτη, στην οποία υπάγονταν και άλλες επισκοπές. Οι μητροπολίτες φρόντιζαν να πολυμερισθεί η εκκλησιαστική περιφέρεια της Λάρισας σε περισσότερες επισκοπές, γιατί έτσι αναβαθμιζόταν η θέση της σαν ηγέτιδας πόλης. Ο μεγάλος αριθμός των επισκοπών δηλώνει οπωσδήποτε και μια εκκλησιαστική δεδομένη κατάσταση εκείνη την εποχή της εκκλησιαστικής άνθισης. Όλες αυτές οι επισκοπές είχαν και την ανάλογη ιεράρχηση. Έτσι, λόγου χάριν, ο επίσκοπος Δημητριάδος ήταν ανώτερος τη τάξει από τον Επίσκοπο του Αλμυρού ο οποίος, επίσκοπος Αλμυρού, άλλοτε ανήκε στον επίσκοπο Βελεστίνου (Φερών) ή στον Επίσκοπο Φαρσάλων και φυσικά στον Δημητριάδος μέχρις ότου το 1870 γίνει η Μητρόπολη Δημητριάδος και Αλμυρού. (πρώτος της Μητροπολίτης ο Γρηγόριος 1870-1907).

Στη συνθήκη που έγινε ανάμεσα στον Πατριάρχη Αλέξιο τον Γ΄ και τους Ενετούς, το Νοέμβριο του 1199, αναφέρεται ότι μεταξύ των πόλεων στις οποίες επιτρέπονταν να εμπορεύονται οι Ενετοί συμπεριλαμβάνονται και οι δύο Αλμυροί, οι οποίοι ανήκαν στην Επισκοπή Δημητριάδος. Το έτος 1256 αναφέρεται, σ’  ένα υπόμνημα του Πατριάρχη Αρσενίου, ότι η Επαρχία Αλμυρού υπάγονταν στην Επισκοπή Βελεστίνου (1256-1272). « Εν τινι δε Πρατηρίω της Μονής Πορταριάς…» φέρεται κατά το 1272 – 1275 να είναι ενωμένη η εκκλησία Αλμυρού και Δημητριάδος, έτσι η Επισκοπή Αλμυρού περνά για ένα μικρό χρονικό διάστημα στην Επισκοπή Δημητριάδος και ο Επίσκοπος αυτής φέρει τον τίτλο Δημητριάδος και Αλμυρού.

Το 1275 επανέρχεται και πάλι στην επισκοπή Βελεστίνου (Φερών). Επίσκοπος στην επισκοπή Φερών από το 1260 – 1275 είναι ο Μιχαήλ ο οποίος θεμελιώνει ναό στο όνομα του Σωτήρος Χριστού στον ένα από τους δύο Αλμυρούς. Βρέθηκε, μάλιστα, ορθογώνιος λευκή πέτρα που είχε στη μέση μεγάλο σταυρό και από εδώ και από εκεί του σταυρού  σε μια βυζαντινή επιγραφή διαβάζουμε τα παρακάτω:

Ιησούς + Σος ναός ούτος, θείε ναέ Κυρίου ο ποιμενάρχης Μιχαήλ Βελεστίνου.

Χριστός Δομητός έν έτει φψπγ΄=6783 από κοσμογονίας, 1275 από Χριστού συνοδ….

Πνευματικώς, όπως προαναφέρθηκε, οι κάτοικοι ποιμένονται από τον Μητροπολίτη Λάρισας, και κατά τον μεσαίωνα αναφύονται μερικές φορές επίσκοποι Αλμυρού, που υπάγονται στην Αρχιεπισκοπή Λάρισας. Επί Ανδρονίκου του Παλαιολόγου του γέροντα στις αρχές του 14^ου αι. υπήρχε Επίσκοπος στον Αλμυρό, που κατείχε την κγ΄ τάξη μεταξύ των Επισκοπών Θεσσαλίας, υπαγόμενος στην Αρχιεπισκοπή Λάρισας, η οποία κατείχε τότε την μα΄ τάξη.

Μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως φαίνεται ότι η Επαρχία Αλμυρού είχε και πάλι δικό της Επίσκοπο.

1) Το 1721 αναφέρεται Επίσκοπος Αλμυρού ο Άνθιμος (επιγρ. Κοκκωτ. Ημ. Φήμ. 1888 σ.162),

2) Το 1775 ο Νικηφόρος, πριν Ζητουνίου και μετά Αλμυρού (πέθανε στη Γούρα),

3) Το 1802 ο Ιερόθεος (επιγρ. Αλμ. Ναού),

4) μετά αυτόν, το 1832, ο Ιωακείμ, «αρχιερατεύσας εις το μείναν τη επαρχία του μέρος Αλμυρόν και Κοκόσι χρόνους δώδεκα» (επιτύμβ. Επίγρ. Αλμ.), ήτοι από το 1832-1844, διέμενε στον Αλμυρό, πέθανε στον Αλμυρό και θάφθηκε στο νεκροταφείο του Αγίου Νικολάου (ιδού το επιτύμβιο: «+ Υπό το μάρμαρον τούτο κείται ο γέρων Ιωακείμ Ζητουνίου από Μεγάλα Βραγκινά των Αγράφων, αρχιερατεύσας εις το μείναν της επαρχίας του μέρος Αλμυρόν και Κοκόσι χρόνους δώδεκα». Άνωθεν της επιγραφής κείται σταυρός εν μέσω στεφάνης εκ φοίνικος κλάδων∙ πλαγίως δ’ αριστερά ράβδος ποιμαντορική.)

Μετά το θάνατο του Ιωακείμ οι κάτοικοι της Επαρχίας Αλμυρού προσκλήθηκαν να υποδείξουν υποψήφιο Επίσκοπο για τη θέση του Επισκόπου Αλμυρού που ήταν κενή, και για υποψήφιο υπέδειξαν τον πρώην Ηγούμενο της Μονής Ξενιάς Γαβριήλ, ο οποίος δεν δέχθηκε «…αποποιηθέντα ν’ ανταλλάξη την ηγουμενίαν προς το επισκοπικόν αξίωμα». Από τότε ο Αλμυρός υπάγεται και πάλι στη Μητρόπολη Λάρισας μέχρι τον Απρίλιο του 1900, οπότε μετά από 628 χρόνια η Θεία Πρόνοια ένωσε πνευματικά και πολιτικά τις δύο επαρχίες «Δημητριάδος και Αλμυρού» στο πρόσωπο του Πανιερωτάτου Μητροπολίτη Δημητριάδος  Γρηγορίου.

Ενδεχομένως να χρημάτισαν επίσκοποι Αλμυρού και άλλοι, σε διάφορες εποχές, αλλά είναι άγνωστοι σε μας σήμερα.

Σ’ ένα Πατριαρχικό Σιγίλιο (= Βυζαντινό Αυτοκρατορικό έγγραφο), που βρέθηκε στη Μονή Ξενιάς βλέπουμε την Επισκοπή Αλμυρού «τελούσα» υπό την Επισκοπή Ζητουνίου (Λαμίας), μέχρι το 1832, οπότε και χωρίσθηκε η Επαρχία Αλμυρού δια των Ελληνοτουρκικών συνόρων (γραμμή Παγασητικού – Αμβρακικού). Ο Αραβαντινός μνημονεύει, το 1852, ότι η Επαρχία Αλμυρού υπάγονταν στην Επισκοπή Θαυμακού (Δομοκού).

Ακολούθως στην Επισκοπή Δημητριάδος, σύμφωνα με το νέο περί διοικήσεως νόμο, υπάγεται και ο Δήμος Όθρυος (Γούρας) ο οποίος μέχρι τότε υπάγονταν στην Επισκοπή Θαυμακού (Δομοκού).

Ως επισκοπικός επίτροπος Αλμυρού αναγνωρίστηκε και πάλι ο μορφωμένος Ιερέας Παπαπόστολος Οικονόμου.

 Τέλος με εγκύκλιό της η Ιερά Σύνοδος, ΔΙΑ ΝΑ ΤΙΜΗΣΕΙ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΟΥ ΑΛΜΥΡΟΥ «ΚΕΛΕΥΕΙ» τον Επίσκοπο Δημητριάδος να ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΤΑΙ και ΔΙΑΜΕΝΕΙ στον Αλμυρό για ΤΡΕΙΣ ΜΗΝΕΣ ΤΟ ΧΡΟΝΟ. (σημ. τα κεφαλαία γράμματα του συντάκτη)

Βιβλιογραφία: ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ Η «ΦΗΜΗ» Ζωσιμά Εσφιγμενίτου. Εκτυπ. «Θεσσαλίας» Βόλος 1886. –  «ΤΑ ΦΘΙΩΤΙΚΑ» Ν. Ι. Γιαννόπουλου. Εκτυπ. «Πάσσαρη και Βεργιανίτου» Αθήνα 1891. – «ΝΕΟΛΟΓΟΣ» Εβδομαδιαία Επιθεώρηση. Κωνσταντινούπολη 1891-1894. – «ΟΙ ΔΥΟ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΙ ΑΛΜΥΡΟΙ» Ν. Ι. Γιαννόπουλου. «ΕΣΤΙΑ» Αθήνα 1904. –  Αρχείο Εφημερ. «Θεσσαλία» – Αρχείο Ιεράς Μητρόπολης Δημητριάδος και Αλμυρού – Προσωπικό Αρχείο.